Pacyfizm i ekologia

Większość kampanii społecznych międzynarodowych ruchów i organizacji ekologicznych dotyczy dzisiaj w dużej mierze globalnego ocieplenia. Ale nie zawsze tak było. Naukowe badania na ten temat zaczęły się pod koniec lat pięćdziesiątych kiedy to amerykański oceanograf Roger Revelle jako pierwszy przekonał wąskie grono naukowców by zacząć regularne pomiary stężenia dwutlenku węgla w atmosferze. Pomiary te, są dokładnie monitorowane od kwietnia 1958 roku¹. Pierwsze naukowe opracowanie zostało opublikowane dopiero w 1972 roku. Raport został przygotowany dla Klubu Rzymskiego przez zespół naukowców z Massachusetts Institute of Technology, w którego składzie znajdował się m.in. Dennis Meadows, autor do dzisiaj bardzo popularnej książki „Granice wzrostu”². W tym samym czasie, zanim opinia publiczna dowiedziała się czym jest globalne ocieplenie, ruchy ekologiczne były skupione głównie na rozbrojeniu atomowym.

Pacyfizm i ekologia

W 1958 roku powstał najbardziej dziś znany symbol pokoju. W alfabecie semaforowym czyli flagowym, wykorzystano litery „N” i „D”, które są skrótem od „Nuclear Disarmament” (tłum. rozbrojenie atomowe). Symbol „D” przedstawia się za pomocą uniesienia jednej flagi w górze a drugiej na dole. Symbol „N” to dwie opuszczone flagi które na na tarczy zagra oznaczałyby godzinę czwartą i ósmą. Oba symbole nałożone na siebie i wpisane w okrąg przedstawiają znak, który dzisiaj znany jest jako pacyfka (peace – pokój)³.

W 1969 roku USA Stany Zjednoczone planowały przeprowadzenie próby nuklearnej, która połączyła sprzeciwiających się pacyfistów z ekologami. Ekolodzy, zwracali wtedy uwagę na nieodwracalne szkody środowiskowe jakie wywołują tego typu testy. Detonacja na wyspie Amchitka⁴ w 1965 roku o mocy osiemdziesięciu kiloton (sześciokrotnie silniejsza niż bomba zrzucona na Hiroszimę), wywołała zniszczenia w promieniu półtora kilometra. Planowana na rok 1969 próba, miała mieć siłę jednej megatony⁵. Obawiano się, że tego typu próby mogą spowodować tsunami takie, jakie miało miejsce w Japonii po trzęsieniu ziemi na Alasce w 1964 roku⁶. Bob Hunter, dziennikarz i autor felietonów dla „Vancouver Sun” zaproponował hasło dla kampanii rozbrojeniowej „Nie róbcie fali” (ang. Don’t Make a Wave). Było to pierwsze z haseł, które pojawiało się jednocześnie na banerach pacyfistów i ekologów ponieważ dotyczyło tego samego problemu.

Powstanie Zielonych Panter

W tym samym czasie, pojawiły się pierwsze propozycje utworzenia organizacji pozarządowej „Zielone Pantery” (Green Panthers), która miała na celu formalnie połączyć idee pacyfistyczne (tutaj anty-nuklearne) z podejściem ekologicznym⁷. Ostatecznie połączono te idee pod nazwą „Zielony Pokój” (Greenpeace). Bob Hunter uznał, że ten związek frazeologiczny łączy w sobie dwa najważniejsze cele, którymi powinny się zajmować współczesne ruchy społeczne⁸.

Od 1971 roku, Greenpeace jako największa do dzisiaj organizacja ekologiczna, pod wpływem pojawiających się badań naukowych, stopniowo zmieniała nacisk z kampanii anty-nuklearnych na kampanie dotyczące zmian klimatu. Nie oznacza to jednak rezygnacji z idei pokojowych. Proponowane przez organizację rozwiązania w kwestii odnawialnej energii mogą przyczynić się bezpośrednio do uniknięcia wojen o „zasoby” takie jak ropa czy gaz ziemny.

Badania zmian klimatu mogą przewidzieć i przygotować globalne społeczeństwo na największe na świecie migracje ludności jakie będą miały miejsce w XXI wieku. Idealnym przykładem jest susza jaka pojawiała się na terenie Syrii na przestrzeni lat 2006-2010. Wywołała ona gwałtowne migracje ze wsi do miast zwiększając tym samym bezrobocie, które stało się jedną z głównych przyczyn wybuchu rewolucji i konfliktu w 2011 roku⁹. Takich sytuacji można by było uniknąć, gdyby społeczeństwo globalne zamiast skupiać się na bezmyślnym wzroście gospodarczym, zaczęło dyskutować o wzroście jakości życia bez narażania środowiska naturalnego. Brak szukania rozwiązań na krótkowzroczność jest tylko jedną z negatywnych cech kapitalizmu, która pojawiła się w ostrej krytyce takich osób jak Al Gore czy Dennis Meadows.

Humanizm a neohumanizm

Inną jeszcze perspektywą, która łączy w sobie idee pokojowe i ekologiczne jest neohumanizm. Jest to postawa charakteryzująca się większym niż w przypadku humanizmu, szacunkiem do otaczającego nas świata. Klasyczny humanizm jest moralną postawą filozoficzną i etyczną w której najważniejszą istotą godną szacunku jest człowiek. Jest to postawa antropocentryczna. Zgodnie z nim człowiek jest w centrum świata i staje się on uprzywilejowany wobec zwierząt i środowiska naturalnego.

Istotą humanizmu jest uznanie, że każdy człowiek niezależnie od pochodzenia i koloru skóry jest podmiotem moralnym a więc zasługuje na szacunek. Humanizm wyróżnia się upodmiotowieniem wszystkich ludzi. Neohumanizm zaś, jest postawą która uznaje, że człowiek nie jest jedyną istotą godną szacunku. Humanizm akceptował pewnego rodzaju dualizm świata, w którym człowiek stanowił opozycje dla całej otaczającej nas rzeczywistości będąc tym samym wykorzenionym ze świata przyrody. Neohumanizm jest to powrót do pierwotnej jedności w której człowiek jest częścią natury a nie jej wynaturzeniem. Neohumanizm uznaje więc, że podmiotem godnym szacunku na równi z człowiekiem jest cały świat – zwierzęta, przyroda, natura i cała planeta.

Humanizm, pacyfizm i pokój na świecie

Gdyby porównać humanizm do pacyfizmu, neohumanizm oznaczałby zupełnie nową formę pokoju w którym unikanie przemocy dotyczy nie tylko ludzi ale również naszego stosunku do zwierząt i przyrody. Po przyjęciu takiej perspektywy, uznanie pacyfizmu jest rzeczą absolutnie konieczną. Z tego też względu, prawie wszystkie ruchy ekologiczne w swoich statusach często podkreślają wymiar antywojenny. Ruchy ekologiczne, które dążą w swym działaniu do walki z globalnym ociepleniem tak naprawdę pośrednio walczą o pokój na świecie. Podobnie, do pokoju przyczynić się może wspieranie lokalnego rolnictwa ekologicznego, które jest oparte o zasady permakultury¹⁰. Największym dzisiaj zagrożeniem dla pokoju jest kończąca się dostępność do nieodnawialnych źródeł energii takich jak ropa i gaz ziemny. Ruchy ekologiczne choć dotyczą one głównie dbania o środowisko naturalne, w szerszej perspektywie dotyczą również zmian mających zapewnić zrównoważony rozwój w nowym alternatywnym świecie. Ruch ekologiczny jest więc hybrydą wielu różnych wartości z pośród których pokój zawsze stanowił znaczący element.

1. A. Gore, Ziemia na krawędzi, tłum. G. Dzierdziuk-Kraśniewska, ETHOS, Warszawa 1996, s. 61.
2. Granice wzrostu, W: Encyklopedia PWN, http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/granice-wzrostu;3907557.html (dostęp: 30.02.2016)
3. Weyler R., Greenpeace: O tym, jak grupa ekologów, dziennikarzy i wizjonerów zmieniła świat, tłum. M. Wyrwas-Wiśniewska, Buk Rower, Warszawa 2009, dz. cyt., s. 41.
4. Amchitka to wyspa należąca do archipelagu Aleutów. Znajduje się ona około 2150 km na zachód od Anchorage (Alaska, USA) oraz około 1400 mil na wschód od Pietropawłowska (Kamczatka, Rosja) – Strona Amchitka Homepage, http://www.hlswilliwaw.com/aleutians/amchitka-homepage.ht, (dostęp: 30.03.2016)
5. R. Weyler, Greenpeace…, dz. cyt., s. 64.
6. Wielkie trzęsienie ziemi na Alasce (ang. Great Alaska Earthquake) doprowadziło do śmierci 131 osób (122 osoby zginęły w wyniku spowodowanego przez trzęsienie ziemi Tsunami) oraz straty finansowe szacowane na 2,3 miliardy dolarów – USGS summary of the earthquake examines the geologic setting and effects, http://earthquake.usgs.gov/earthquakes/states/events/1964_03_28.php, (dostęp: 30.03.2016)
7. R. Weyler, Greenpeace…, dz. cyt., s. 70.
8. R. Weyler, Greenpeace…, dz. cyt., s. 77.
9. I. Sample, Global warming contributed to Syria’s 2011 uprising, scientists claim, „Guardian” 02.03.2015, http://www.theguardian.com/world/2015/mar/02/global-warming-worsened-syria-drought-study (dostęp: 30.03.2016).
10. Permakultura to sposób ekologicznego projektowania środowiska mający na celu tworzenie systemów na podobieństwo ekologicznych systemów naturalnych; M. Gerwin, Żywność przyjazna dla klimatu, Polska Zielona Sieć, Kraków 2016, s. 147-151.