Stary i nowy ruch społeczny

0
9134
views

Ruchy społeczne mogą dotyczyć jednocześnie wielu spraw i dążyć do zupełnie różnych celów. Szczególnie dzisiaj, we współczesnym świecie, każdy z nas i z własnymi przekonaniami, mógłby utożsamić się z dowolnym ruchem społecznym. Jako aktorzy społeczni decydujemy o tym, jak silne będzie nasze zaangażowanie w dany ruch. Może to dotyczyć wyłącznie poparcia dla ruchu, zmiany własnych poglądów, zaangażowania finansowego w działania ruchu i ostatecznie, wolontariat oraz zaangażowania się w akcje bezpośrednie. Nawet jeżeli zupełnie odsuniemy się od ruchów społecznych, będą one wywierały wpływ na nas, czasem nieświadomie – ponieważ jesteśmy częścią społeczeństwa, które cały czas się zmienia.

Ogólne definicje ruchów społecznych najczęściej zawierają w sobie informacje dotyczące działań społecznych oraz roli jaką te działania odgrywają. Działaniami społecznymi się zachowania podejmowane przed dany ruch społeczny dla osiągnięcia ustalonych przez siebie celów. Celem każdego ruchu jest dążenie do zmiany społecznej. Ruchem społecznym jest grupa lub organizacja, mniej lub bardziej sformalizowana, która znajduje się poza sektorem publicznym i rynkowym ale może mieć na niego bezpośredni wpływ1.

Definicja ruchu społecznego

Piotr Sztompka zdefiniował ruch społecznych jako „ukierunkowany na szczególny cel, jakim jest zrealizowanie jakiegoś rodzaju zmiany społecznej” oraz, że „przebiega [on] w ramach niezinstytucjonalizowanych i niesformalizowanych”. Jednym zdaniem, ruch społeczny jest „czymś pośrednim między zachowaniem zbiorowym a działalnością zawodową”2. Należy pamiętać, że ruchy społeczne mogą zawierać w sobie formalne organizacje, które wyznaczają i realizują cele danego ruchu, ponieważ one same, dotyczą często dużej sieci mniej lub bardziej nieformalnych powiązań. Członkiem ruchu społecznego, jest zarówno zwolennik danego ruchu (który się z nim utożsamia) jak również, pracownik organizacji pozarządowej, aktywista lub działacz społeczny.

Za przyczyny powstania ruchów społecznych Sztompka uznaje przede wszystkim: proces industrializacji (gromadzenie się ludzi o podobnym statusie), powszechna edukacja, rozwój technologii, ideologia aktywistyczna oraz zwiększająca się „pula niezadowolenia”. Szczególnie ostatnia przyczyna, „zwiększająca się pula niezadowolenia” może się okazać najważniejsza, ale aby ją lepiej zrozumieć posłużę się cytatem Mertona:

Jeśli porządek współzawodnictwa ma być utrzymany – trwałe zadowolenie musi zatem wynikać zarówno z samego udziału w tym porządku, jak i z faktu prześcigania własnych rywali. Kiedy zainteresowanie przesuwa się wyłącznie na wynik współzawodnictwa, ci nieustanie ponoszący porażki mogą – co oczywiście jest zrozumiałe – podjąć działania o zmianę reguł gry3.

Oznacza to, że niemożność (lub niechęć) do zrealizowania społecznego celu kulturowego, motywuje do odrzucenia go i znalezienia na jego miejsce nowego, podzielanego przez dany ruch społeczny. W ten sposób można uznać, że to „społeczne oburzenie” jest motywowane przez frustracje wynikające z panującego silnego rozwarstwienia, nierówności szans, nepotyzmu i elitaryzmu.

Niemożność zrealizowania celów kulturowych przyczynia się do powstania społecznego przystosowania takiego jak innowacja, rytualizm, wycofanie i bunt. Z perspektywy tematu niniejszej pracy najważniejsza jest postawa buntu, czyli odrzucenie wartości panujących i próba zastąpienia ich nowymi. Motywacją do działań społecznych jest frustracja wynikająca z odrzucenia status quo. Ponadto, uważam że gdy cel kulturowy ulega zmianie, aktywizm społeczny zastępuje cel kulturowy niemożliwy do osiągnięcia. Aktywizm staje się więc nowym celem kulturowym tutaj, rozumianym jako subkulturowym.

Stary i nowy ruch społeczny

Podział ten powstał jako wynik zmian społecznych następujących szczególnie wyraźnie w drugiej połowie XX wieku. Stare ruchy społeczne tworzyły się w społeczeństwie wyraźnych klas społecznych, warstw i podziałów ekonomicznych. Treścią działań starych ruchów społecznych była egalitarność, solidarność i wspólnota, celem zaś, poprawa własnej sytuacji życiowej i najbliższego otoczenia. Idealnym przykładem takich ruchów są działania ruchów robotniczych, ruchów socjalistycznych oraz ruchów anarchistycznych. Stare ruchy społeczne cechowały się silnym zhierarchizowaniem co oznaczało, że często były lub przypominały partie polityczne. Zmierzały one do poprawy sytuacji materialnej oraz poprawy jakości życia.

Zgodnie z Ronaldem Inglehartem możemy uznać, że nowe ruchy społeczne mają charakter postmaterialistyczny a więc, dotyczą środowisk rezygnujących z dotychczas uznawanych wartości takich jak: sukces materialny, konsumpcjonizm, tradycyjna obyczajowość i religia4. Podążając za Mertonem, dotyczą odrzucenia pewnych wartości tradycyjnych (celu kulturowego) i zastąpienie ich nowymi (postmaterialnymi)5. Obyczaje wypierane są przez indywidualizm, religia zaś, zastąpiona jest duchowością a ta, oznacza dążenie do pandreligijnej doskonałości moralnej.

Kluczowe dla zrozumienia nowych ruchów społecznych jest wyjaśnienie źródeł jakie motywują aktywistów i działaczy społecznych do realizowania założony celów. Stare ruchy były skupione na potrzebach dotyczących społeczeństwa w sposób bezpośredni, zaś nowe ruchy realizują cele, które są związane z aktywistami w sposób pośredni lub wyłącznie symboliczny. Oznacza to, że cele nowych ruchów są wyidealizowane, a więc opierają się na ideach, w które wierzą ich członkowie. Taki stosunek do ruchu społecznego, może oznaczać w przypadku ruchów ekologicznych, pewną formę duchowości np. głęboką ekologię. Nowe ruchy społeczne zajmują się problemami skali globalnej – jak zniesieniem kary śmierci w innym kraju, promowaniem sprawiedliwego handlu oraz walką z ubóstwem. Ruchy ekologiczne są pod tym względem szczególnie uwrażliwione. Działania organizacji skupionych na globalnym ociepleniu dotyczą zmian, które dla większości z nas są praktycznie nieodczuwalne, a mimo to, motywują do działania ludzi na całym świecie.

Nowe ruchy społeczne, choć nie zastąpiły zupełnie starych, stanowią dzisiaj dla wielu osób podstawę relacji społecznych. Ruchy te łączą osoby w różnych wieku i z różnych warstw społecznych we wspólnym działaniu. Aktywizm w nowych ruchach spełnia funkcje afiliacyjne i społeczne. Tworzenie się lokalnych grup to nowe znajomości aktywistów z różnych środowisk. Nowe ruchy społeczne, w przeciwieństwie do starych, są skierowane do wszystkich – jest to głos osób, które dzięki ruchom, mogą wyrażać swoje zdanie i czuć się potrzebni.


  1. Por. G. Marshalla, Hasło: Ruch społeczny, W: Słownik socjologii i nauk społecznych, PWN, Warszawa 2008, s. 292-294.
  2. P. Sztompka, Socjologia. Analiza Społeczeństwa, ZNAK, Kraków 2012. s. 211.
  3. R. K. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, tłum. E. Morawska, J. Wertenstein-Żuławski, PWN, Warszawa 2002, s. 200.
  4. R. Inglehart, Pojawienie się wartości postmaterialistycznych, w: Socjologia. Lektury, tłum. M. Kucia, P. Sztompka (red.), Znak, Kraków 2006, s. 334-348
  5. R. K. Merton, Teoria…, dz. cyt., s. 200.